חוק הלאום שמנסה להעביר סיעת הבית היהודי כבש כותרות, הצליח לעלות לסדר היום הציבורי והפוליטי וגרם למחלוקת רבה בין פוליטיקאים שממהרים להגדיר את עצמם כימין או שמאל, ליבראלים או שמרנים, דתיים או חילונים, דמוקרטים או ציונים.
בתוך כל ההצהרות, המגוננות על החוק או תוקפות אותו, אני, מוחמד, הלכתי לאיבוד. לפרק זמן מסוים לא הצלחתי להבין את מהות החוק, למה דווקא עכשיו הוא עלה לסדר היום ומה באמת עומד מאחוריו.
تصدر قانون القومية الذي يحاول تمريره حزب البيت اليهودي عناوين الصحف، ونجح في أن يتربع مكانا في النقاش العام والسياسي الراهن.
أثار جدلا كبيرا بين سياسيين يتسرعون بتعريف أنفسهم كمنتمين لليسار أو اليمين السياسي، ليبراليين أو متحفظين، متدينين أو علمانيين، ديمقراطيين أو صهيونيين. داخل كل التصريحات، التي تدافع عن القانون أو تهاجمه، أنا محمد، ضعتُ. لفترة زمنية معينة لم أتمكن من فهم فحوى القانون، لماذا الآن بالتحديد دخل النقاش العام، ماذا يقف من ورائه حقا.
החוק הזה יכול להתפס כהצהרה המאיימת ביותר על קיומי כערבי שחי במדינת ישראל. ברגעים מסוימים חשבתי שהחוק הזה יכניס אותי לפס ייצור שבו יקעקעו אותי בתגיות מסויימות. תגיות שמטרתן להגדיר את מידת הזכאות שלי לחופש בארצי, במדינה שלי, להגדיר את המעמד שלי. לרגעים חשבתי שזאת סכנה ממשית שמחייבת אותי להתקומם ולהגן על מקומי ועל זכותי להיות פה, שווה בין שווים, זכותי לקיים אורך חיים ללא תגיות ומעמדות.
قد يعتبر هذا القانون أكثر التصريحات تهديدا لوجودي كعربي يعيش في دولة إسرائيل. في لحظات معينة أحسست أن هذا القانون سيؤدي لإدخالي إلى خط إنتاج أتلقى به علامة وشم. علامة هدفها تحديد مدى حقي للحرية بأرضي، ببلادي، هدفها تحديد مكانتي. للحظات ظننت انه خطر محسوس يجعلني أتمرد و أدافع عن حقي بالتواجد هنا، متساو بين متساوين، من حقي العيش من دون علامات وطبقات.
איפשהו בשנות ה-2000, הסעיף שמגדיר את הלאום של כל ילד שנולד בארץ נמחק מתעודת הזהות והוחלף בכוכבים. ההחלטה הזאת יצרה תודעת שווא של התקדמות, כאילו החברה הישראלית מתפקחת מהצורך שלה בתגיות לאומיות. אבל המחיקה הסימבולית הזאת לא מחקה את העיסוק בהגדרות הגזעים. השם שלי, או שם המשפחה שלי, מסגירים את זהותי הגזעית בארץ הזאת, עם או בלי סעיף הלאום. המראה שלי מסתיר את זה לפעמים, אבל שמי צועק את זהותי, הוא מוציא אותי מהארון גם אם אנסה להסתיר את זה.
في وقت ما خلال سنوات أل 2000، محي البند الذي يعرف قومية كل طفل يولد بالبلاد من بطاقة الهوية وبدّل بنجوم. أدى هذا القرار لوهم بالتقدم، وكأن المجتمع الإسرائيلي يصحو من حاجته للعلامات القومية. ولكن عملية المسح الرمزية لم تمحو الانشغال بتعريفات الأعراق المختلفة. اسمي، أو اسم عائلتي يكشفون عن هويتي العرقية بهذه البلاد، مع أو بدون بند القومية. مظهري الخارجي يخفي هذا الشيء أحيانا، ولكن اسمي يصرخ هويتي، هو يخرجني من الخزانة حتى لو حاولت إخفاء ذلك.
השם הזה גדל איתי 28 שנים, הוא היה השם שליווה אותי בילדות, במקום שבו לכולם קראו מוחמד – או שם דומה. איפה שהיו צריכים לקרוא לי בשם המשפחה שלי בשביל לא להתבלבל. עם השנים, ותחילת דרכי להשתלבות בחברה הישראלית-יהודית, הבנתי שהשם שלי והגזע שלי מגיעים עם מטען של ציפיות, מחשבות וחשדות. ברגע חלש אחד, חשבתי שאם אשנה את השם החיים שלי יהיו יותר קלים, האפשרויות יפתחו לי בצורה מחבקת יותר והקבלה בחברה תהיה קלה יותר. ברגע החלש הזה נזכרתי שבשביל להתקיים כמו שאני רוצה להתקיים, חובה עלי לשמור על עצמי, להחזיק במי שאני ומאיפה שאני מגיע. הבנתי שהמנון המדינה שלי קורא לי להיות חופשי בארצי, להיות מי שאני.
كبر هذا الاسم معي 28 سنة، كان هو الاسم الذي رافقني في طفولتي، في مكان كان فيه اسم الجميع محمد – أو اسم يشبهه. حيث اضطروا أن ينادوني باسم العائلة لمنع الارتباك. مع مرور السنين، و بداية طريقي بالاندماج في المجتمع الإسرائيلي-اليهودي، فهمت أن اسمي، وعرقي، يأتيان مع مجموعة من التوقعات، الأفكار، والشكوك. بلحظة ضعف، فكرت ان تغيير اسمي قد يسهل حياتي، سيفتح الإمكانيات أمامي بشكل متقبل أكثر، وتقبلي بالمجتمع سيكون أسهل. خلال لحظة ضعفي، فهمت أنني كي أكون كما أريد أن أكون، علي أن أحافظ على نفسي، أن أتمسك بمن أكون ومن أين أتيت. فهمت أن النشيد الوطني الخاص بدولتي يدعوني لأن أكون حرا ببلادي، أن أكون ما أنا عليه.
בכל המחשבות האלה הבנתי שחוק הוא בסך הכל ניסיון של פוליטיקאים לייצר נרטיב. אם ב-2002 היה ניסיון לייצר נרטיב של שבירת סטיגמות ושבירת תבניות, היום מנסים לייצר סיפור אחר. בפוליטיקה הישראלית נושבות רוחות של הפרדות. הפרדות בין ימין ושמאל, בין יהודים ולא יהודים, בין אזרחים מועדפים ואזרחים שמהווים איום דמוגרפי. הרוח הזאת תחלוף, לפני או אחרי שתביא את כולנו לנקודת שפל חדשה, שגם ממנה ידעו ההומוספיאנס להתרומם, כמו שעשו במהלך אלפי שנות האנושות. החוק הזה אינו מאיים עלי בצורה ישירה, ואינו מאיים על קיומי. אני הייתי פה ואני אהיה פה. אבל בהתבוננות בהיסטוריה, אני מבין שהחוק הזה מאיים יותר מכל על קיומה של מדינת ישראל.
من خلال كل هذه الأفكار فهمت أن القانون هو محاولة السياسيين بتكوين سرد. إذا كانت هناك محاولة في سنة 2002 لتكوين سرد عن طريق تغيير الأفكار المسبقة، في هذه الأيام يحاولون تكوين قصة أخرى. في السياسة الإسرائيلية تهب رياح الفصل. الفصل بين اليمين واليسار، بين اليهود وغير اليهود، بين مواطنين مفضلين ومواطنين يشكلون تهديد ديموغرافي. هذه الرياح ستزول، قبل أو بعد أن تأخذنا جميعا لنقطة حضيض جديدة، التي منها أيضا، تمكنت فصيلة الهوموسابينس من الارتفاع، كما فعلت خلال آلاف سنوات الإنسانية. هذا القانون لا يشكل تهديدا لي بشكل شخصي، ولا يشكل تهديدا على وجودي. انا كنت هنا وانا سأكون هنا. ولكن بالنظر على التاريخ، أنا استنتج أن هذا القانون يشكل تهديدا على وجود دولة إسرائيل أكثر من أي شيء آخر.
כל שנה באזור חודש יולי, כל בתי הקפה והמסעדות נסגרות והעסקים הפתוחים ביפו מקבלים דוחות. מספרים לי שזה היום שבו זוכרים את חורבן בית המקדש לפי ההלכה היהודית. מספרים לי שהיא לא הוחרבה על ידי הרומאים או הערבים, אלא על ידי היהודים עצמם.
في كل سنة حول شهر آب، تغلق جميع المقاهي والمطاعم، تتلقى الأعمال في يافا مخالفات، ويقولون لي إن هذا هو اليوم الذي يتذكرون فيه تدمير المملكة اليهودية القديمة. يقولون لي انه لم يتم تخريبها على يد الرومانيون أو العرب، إنما على يد اليهود بأنفسهم.
הסיפור הזה עזר לי להבין שהאיום המרכזי של החוק הזה הוא על היהודים עצמם. בראשי אני שואל את עצמי מה יקרה ביום שאחרי חקיקת חוק הלאום. הערבים לא ינהרו לקלפיות ויקבלו בהכנעה את מעמדם הנחות ולא ישתתפו במשחק הנדמה-לי של הדמוקרטיה הישראלית. אגב,זה לא מאד רחוק מהמצב כיום. האם בזה יפסיקו הפוליטיקאים לייצר תגיות ומעמדות בין מועדפים יותר למועדפים פחות? איך תחליט הממשלה מי הוא היהודי שרשאי להצביע ומי לא? מה יעשו עם ילדי תערובת? האם התימנים יקבלו תקציבים גדולים יותר או פחות מהמרוקאים? האם בכנסת ישראל יזכו יהודים עולי גרמניה למספר מושבים גדול יותר או פחות מאלה שעלו מבולגריה? האם תרבותם של האשכנזים, שהתערבבו בעבר עם הנוצרים באירופה, תחשב עליונה או נחותה מזו של המזרחיים שהתרבות שלהם נוצרה במגע עם מוסלמים?
ساعدتني هذه القصة على الفهم أن التهديد الرئيسي الذي يشكله هذا القانون هو على اليهود ذاتهم. أتساءل مع نفسي ماذا سيحدث بعد تشريع قانون القومية. لن يتسارعوا العرب لصناديق الاقتراع وسيتقبلون باستسلام مكانتهم المتدنية ولن يشاركوا بتمثيلية الديموقراطية الإسرائيلية. بالمناسبة، هذا ليس بعيدا جدا عن الوضع اليوم. هل سيؤدي هذا لتوقف السياسيين عن تصنيف المواطنين لمفضلين أكثر ومفضلين أقل؟ كيف ستقرر الحكومة من هو اليهودي الذي من حقه التصويت ومن ليس من حقه؟ وماذا سيفعلون مع الأولاد المختلطة؟ هل سيحصل اليمنيين على ميزانيات أكبر من المغربيين؟ هل سيحصل اليهود من أصل ألماني على عدد أكبر أو أقل من المقاعد بالكنيست من اليهود من أصل بلغاري؟ هل ستكون حضارة اليهود الأشكنازية، الذين اختلطوا بالماضي مع مسيحيي أوروبا، أعلى أو أدنى من حضارة الشرقيين التي تكونت بالاحتكاك مع المسلمين؟
אם אתם חושבים שאנחנו לא קוראים חדשות ולא רואים סדרות וסרטים, אתם טועים. אם אתם חושבים שאנחנו לא עוקבים אחרי הפילוג הפנימי שלכם, בחסותו של ראש הממשלה, של שרת התרבות, של סופרים, קולנענים, עיתונאים וטוקבקיסטים, אתם תמימים. לא למדנו עברית כדי לדבר אחד עם השני, אלא כדי להשתלב ביניכם. העיסוק האובססיבי בתגיות לאומיות, גזעיות ודתיות לא יסתיים עם חוק הלאום, הוא רק יחמיר. בנקודה הזאת שיניתי את התפיסה שלי, לאן אני רואה שהחוק הזה, או חוקים דומים, לוקחים אותנו.
إذا كنتم تظنون أننا لا نقرأ الأخبار ولا نشاهد مسلسلات وأفلام، فأنتم على خطأ. إذا كنتم تظنون أننا لا نتابع انشقاقكم الداخلي، برعاية رئيس الوزراء، وزيرة الثقافة، كتاب، سينمائيين، صحافيين وأشخاص يردون بالشبكة العنكبوتية، فأنتم ساذجون. لم نتعلم العبرية كي نتكلم أحدنا مع الآخر، إنما لكي نندمج في المجتمع. الانشغال المهووس بالتعريفات القومية، العرقية والدينية لن ينتهي مع تشريع قانون القومية، بل سيتفاقم. في هذه النقطة غيرت منظاري للأمور، وإلى أين أرى أن هذا القانون، أو قوانين مشابهة، ستأخذنا.
לכולם כבר ברור שמדינת ישראל היא יהודית, ההמנון מדבר על יהודים, הדגל נושא מגן דוד, סמלה של היהדות. נראה שהעובדה הזאת ברורה לכולם, חוץ מלאלה המבקשים לחוקק עוד חוק שיוכיח את יהדותה של המדינה. אם לא תנוח נפשם מהעיסוק האובססיבי הזה, אני חושש שההיסטוריה תדפוק בדלת. היהודים יחזרו לצום בתשעה באב, יזכירו לעצמם ששנאה מחלחלת פנימה ומפרקת כל חלקה טובה. ומוחמד? אני עדיין אהיה פה ואתפלל לחיות במדינה שתראה בי כאזרח שווה.
من الواضح للجميع أن دولة إسرائيل يهودية، النشيد الوطني يتحدث عن اليهود، العلم يحمل عليه نجمة داود، علامة اليهودية. من الظاهر أن هذه الحقيقة واضحة للجميع، باستثناء هؤلاء الذين يطالبون بتشريع قانون يثبت يهودية الدولة. اذا لم يبتعدوا عن هذا الانشغال المهووس، أخشى أن يأتي التاريخ ليطرق الباب. سيصوم اليهود من جديد في التاسع من آب، ويذكروا أنفسهم أن الكراهية تتغلغل بالداخل وتفسد كل أرض خصبة. ومحمد؟ انا سأكون لا أزال هنا أصلّي للعيش بمدينة ترى بي مواطن متساو.
עוֹד לֹא אָבְדָה תִּקְוָתֵנוּ,
הַתִּקְוָה בַּת שְׁנוֹת אַלְפַּיִם,
לִהְיוֹת עַם חָפְשִׁי בְּאַרְצֵנו.
הצעת חוק יסוד: הלאום היא הצעה לחקיקתו של חוק יסוד הקובע כי מדינת ישראל היא מדינת הלאום של העם היהודי. כחלק מכך, החוק מעגן בחוק יסוד את סמלי המדינה, חגי ישראל והשפה העברית, ומכיר במשפט העברי ובמורשת ישראל, כמקור לפרשנות משפטית.
القانون الأساسي: القومية هي اقتراح لسن قانون أساسي ينص على أن دولة إسرائيل هي الدولة القومية للشعب اليهودي. وكجزء من هذا، يكرس القانون في القانون الأساسي رموز الدولة والأعياد اليهودية واللغة العبرية، ويعتمد على القانون اليهودي والتراث اليهودي كمصدر لسن القوانين.
הכותב מוחמד וערי – מנהל מוצר בחברת הייטק, פעיל בקהילה הגאה ומועמד לועידת מרצ
محمد وعري – يعمل في مجال الهايتك و مرشح للجنة إدارة ميريتس
